آخرین مطالب
امکانات وب
خورشيد گرفتگي از ديدگاه علمي
اندازه ظاهري خورشيد و ماه از زمين با هم برابر است. علت اين امر آن است که فاصله اين دو جسم از کره ما متفاوت است. در نتيجه در زمان هايي که ماه مسقيما از جلوي خورشيد عبور مي‌کند قرص خورشيد در پس آن پنهان مي شود. شرط لازم و کافي براي وقوع پيوستن کسوف آن است که زمين، خورشيد و ماه در يک خط يا تقريبا يک خط راست قرار بگيرند، بطوري که سايه ماه بر بخشي از زمين بيافتد کل اين سايه از دو قسمت نيم سايه که در قسمت بيروني است نيمه دروني که تاريک و سياه است تشکيل شده است. در محدوده نيم سايه ماه تنها قسمتي از خورشيد را پوشانده است که به آن خورشيد گرفتگي جزيي مي گويند. در خلال گرفت بر اثر حرکت ماه و چرخش زمين سايه ماه زمين را از غرب به شرق طي مي کند، به اين سير حرکتي سير گرفتگي کلي مي گويند. هر کسي که در اين مسير باشد خورشيد را در حالت گرفت کلي خواهد ديد، اين مسير در بيشترين حالت به 320 کيلومتر مي رسد و حدود نيم درصد سطح زمين را مي‌پوشاند. معمولا هر 1.5 سال خورشد گرفتگي کلي روي مي‌دهد، اما ما در طول عمرمان شايد يک بار شانس تماشاي اين پديده را داشته باشيم.
کسوف تنها براي زمين
تصادف شگفت آوري است که اندازه ظاهري قمر زمين، يعني ماه، به اندازه ظاهري خورشيد برابر است. گر چه خورشيد 400 بار دورتر از ماه است، اما 400 بار هم بزرگتر از آن است. قطر بسيار بزرگ خورشيد، در اثر مشاهده از اين فاصله زياد، کاملا کوچک ديده مي شود. اگر اين پديده جالب توجه وجود نداشت، نمي توانستيم اطلاعات بيشتري در مورد جو بيروني خورشيد بدست مي آوريم. بجز زمين، در هيچ يک از سيارات منظومه شمسي پديده گرفتگي خورشيد روي نمي دهد.
علل کسوف
حدود 30 روز طول مي کشد تا ماه يک بار زمين را دور بزند. دو يا سه بار در هر سال، ماه در مسير خود، مستقيما از فاصله بيان زمين و خورشيد مي گذرد. در اين هنگام گرفت خورشيد رخ مي دهد. قرص تاريک ماه براي مدت کوتاهي همه خورشيد يا بخشي از آن را مي پوشاند. چرا هرگاه ماه از ميان زمين و خورشيد مي گذرد اين پديده اتفاق نمي افتد؟ دليل اين امر اين است که مدار ماه و زمين با هم زاويه دارد و در بسياري از حالات ماه از بالا يا پايين قرص خورشيد مي گذرد. مدار زمين و ماه در دو نقطه به هم بر خورد مي‌کنند که به اين دو نقطه گره هاي مداري مي گويند و ماه هرگاه در اين گره با زمين و خورشيد در يک خط قرار بگيرد خورشيد گرفتگي صورت مي گيرد.
انواع کسوف
کسوف کامل
در اين حالت ماه در نزديک ترين فاصله خود به زمين قرار دارد و در يک خط راست نيز قرار دارند. در اين حالت کل قرص خورشيد در پشت ماه پنهان مي شود. سايه ماه فقط چند کيلومتر از سطح زمين را در بر مي گيرد و به موازات حرکت ماه در مدار خود، يک مسير طولاني منحني شکل در روي زمين مي پيمايد. تنها کساني مي‌توانند گرفتگي خورشيد را ببينند که در جايي از اين مسير باريک و طولاني واقع باشند.
در هر نقطه، مدت گرفتگي کامل، بيشتر از دو تا پنج دقيقه طول نمي کشد. هر چه گرفتگي کامل نزديک تر مي شود، آسمان تاريک تر مي شود و ستارگان بيشتري پديدار مي شوند. هنگامي که قرص خورشيد کاملا پوشانده مي شود، هاله سفيد رنگ درخشاني در اطراف ماه مي درخشد. اين همان تاج است که بصورت هاله‌اي از گازهاي رقيق و داغ از خورشيد جريان دارند. در کنار قرص سياه ماه، حلقه باريک و سرخ رنگي از گازهاي خورشيد به چشم مي خورد که فام سپهر نام دارد.
کسوف جزئي
ساعتي پيش از آغاز گرفتگي کامل، ماه شروع به پوشاندن بخشي از خورشيد مي کند. در اين مرحله گرفتگي صرفا حالت جزئي دارد. در نواحي وسيعي در هر دو سوي مسير گرفتگي، تنها گرفتگي جزئي قابل روئيت است. در بر خي گرفتگي ها فقط نيم سايه با زمين در تماس است و تمام سايه از افراز قطبين مي گذرد. طبعا اين نوع خورشيد گرفتگي در قطبين صورت مي گيرد.
کسوف حلقه‌اي
فاصله خورشيد تا زمين و نيز فاصله تا ماه ثابت نيست، اين فاصله ها اندکي تغيير مي کنند. هنگامي که زمين از حالت عادي خورشيد نزديک تر و از ماه دورتر است، اندازه ظاهري ماه کوچک تر از اندازه ظاهري خورشيد مي شود. اگر در اين مواقع گرفتگي رخ دهد، ماه نمي تواند قرص خورشيد را بطور کامل بپوشاند. در نتيجه حلقه درخشاني از نور خورشيد دور تا دور ماه را فرا مي گيرد. اين حالت را گرفت حلقه‌اي مي‌نامند. در گرفت حلقه‌اي، آسمان هم چنان روشن است و تاج خورشيدي نيز ديده نمي شود. به اين دليل، ارزش علمي گرفت حلقه‌اي کم است.
ثبت کسوف
مردم در زمان هاي قديم از گرفتگي خورشيد مي ترسيدند. آن ها علت گرفتگي را نمي دانستند و خيال مي کردند که ممکن است خورشيد براي هميشه ناپديد شود. امروزه گرفتگي کامل، براي اخترشناسان فرصت گرانب هايي است تا بخش هاي کم نورتر تاج و نيز لايه فام سپهر را مطالعه کنند. مدت ها پيش از آن که گرفتگي رخ دهد. برنامه ريزي دقيقي صورت مي گيرد، تا چندين هيئت در مسير گرفت مستقر شوند.
اخترشناسان تلاش مي کنند تا محل هايي را انتخاب کنند که در مدت کوتاهي، گرفتگي ابري نباشد. طي چند دقيقه قابل استفاده، دوربين ها و دستگاه ها، هم زمان به عکس برداري و آزمايش هاي مختلف مشغول مي شوند. حتي برخي از گروه هاي پژوهشگر در حالي که دستگاه ها را در هواپيما جاي مي دهند، مطالعات خود را هنگام پرواز انجام مي دهند. آن ها با اين روش مي توانند از مزاحمت ابرها به دور باشند و نيز با پرواز هواپيما، مسير سايه ماه را دنبال کنند. از اين رو به مدت مشاهده گرفتگي چندين دقيقه افزوده مي شود.
اهميت علمي کسوف
ارزش علمي خورشيد گرفتگي به بررسي هايي است که هنگام گرفتگي کلي مي توان انجام داد که در مواقع ديگر عملا غير ممکن است. وقتي ماه قرص خورشيد را مي پوشاند لايه هاي خارجي جو خورشيد را مي توان رصد کرد. با پديدار شدن ستاره ها مي توان انحناي فضا - زمان را اندازه گيري کرد با محاسبه زمان تماس اول ماه با خورشيد مي توان به جزئياتي در حرکت مداري ماه و زمين پي برد. مي توان ستارگان دنباله داري را که در حضيض هستند را بررسي کرد و ... .
در قرن اخير مهم ترين سنجش هاي خورشيد گرفتگي اندازه گيري مکان ستاره هاي قابل روئيت در اطراف خورشيد و تأييد تجربي نسبيت عام انيشتين است. نسبيت عام پايه کهکشان شناسي نوين است.
برچسب : نویسنده : ایلیا شایسته ilia1383 بازدید : 43